Οι ψυχικές επιπτώσεις στους ασθενείς με καρκίνο

Ο καρκίνος είναι ένα ναρκισσιστικό πλήγμα για το άτομο, καθώς σηματοδοτεί μια σειρά απωλειών και πληγών, σε σχέση με την σωματική και ψυχική ακεραιότητα. Οι επώδυνες, πολλές φορές, θεραπείες, οι ακρωτηριαστικές επεμβάσεις και οι αλλαγές στην εξωτερική εμφάνιση είναι απώλειες μιας κανονικότητας, μιας καθημερινότητας και μιας εικόνας που συγκροτούν την ομαλή λειτουργία ενός ατόμου.

Συναισθήματα

Η διάγνωση της νόσου φέρνει στους ασθενείς συναισθήματα θλίψης, άγχους και θυμού. Θλίψη για τις απώλειες που θα έρθουν (υγείας, εικόνας σώματος, οικογενειακών και εργασιακών ρόλων), άγχος για την πορεία της νόσου (υποτροπή, μετάσταση ή και φόβος θανάτου) και θυμό για όλα αυτά που οι ασθενείς δεν μπορούν να ελέγξουν (κυρίως το σώμα τους) και χρειάζεται να εξαρτηθούν από άλλους για ένα χρονικό διάστημα. Ένα ξεχωριστό συναίσθημα που δεν αναφέρεται συχνά από τους ασθενείς είναι και η ενοχή. Αφορά σε πιο επιφανειακό επίπεδο την ταλαιπωρία που αισθάνονται ότι βάζουν στο οικείο περιβάλλον τους σε σχέση με τη φροντίδα που τους δίνουν. Σε ένα πιο βαθύ επίπεδο το συναίσθημα της ενοχής έχει να κάνει με το ότι αισθάνονται υπεύθυνοι για την έλευση του καρκίνου, είτε γιατί πιστεύουν ότι δεν έκαναν ό,τι χρειαζόταν (κάπνισμα, παχυσαρκία ή υπερβολικό άγχος) για την αποφυγή του, είτε γιατί νοηματοδοτούν την ασθένεια ως τιμωρία. Ο καρκίνος όμως, είναι μία πολυπαραγοντική ασθένεια και κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι έχει παίξει ρόλο για να εκδηλωθεί, παρόλα αυτα έχει σημασία τι πιστεύει ο ασθενής για την εκδήλωση της νόσου του. Τι ιστορία έχει να πει και τι νόημα δίνει ο ίδιος στην εμφάνιση της νόσου και πως εγγράφεται στην προσωπική του ιστορία. Αυτή η νοηματοδότηση μπορεί να είναι η αρχή μιας αλλαγής και ένα αίτημα που μία ψυχοθεραπευτική διαδικασία οφείλει να είναι σε θέση να αποδεχτεί, και να διεργαστεί.

Αιτήματα

Τα βασικά αιτήματα των ογκολογικών ασθενών, στο σύνολο τους σχεδόν, αφορούν στη ψυχολογική υποστήριξη η οποία αφορά:

• Στην αναζήτηση δύναμης για να αντιμετωπίσουν την ασθένεια.
• Σε πρακτικές συμβουλές.
• Στον τρόπο προσέγγισης και επικοινωνίας με τα παιδιά τους, κατά τη διάρκεια της ασθένειας.
• Στη δυσκολία αντιμετώπισης της εικόνας τους.
• Στην αναζήτηση ελπίδας και αισιοδοξίας, μοιραζόμενοι την ιστορία τους, ώστε να επανέλθουνστην καθημερινότητα τους.
• Στο μοίρασμα συναισθημάτων που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν στους δικούς τους.
• Στον φόβο θανάτου και το πένθος που επιφέρει η νόσος με τις αλλαγές και τις απώλειες.
• Στην δυνατότητα να μιλήσουν, για να περιορίσουν την πίεση από τους δικούς τους.

Ψυχικές διαταραχές

Οι πιο συχνές διαταραχές στη ψυχολογία των ασθενών είναι η κατάθλιψη, η αγχώδης διαταραχή και οι υποχονδριακές εκδηλώσεις. Η κατάθλιψη που θα εκδηλωθεί αντιδραστικά, συνήθως, στο τραυματικό γεγονός της νόσου είναι μια συχνή εικόνα που βλέπουμε, όταν έρχεται κάποιος για ψυχολογική ή ψυχιατρική βοήθεια. Συνήθως, εκφράζεται με αϋπνίες, με πλήρη απόσυρση του ασθενούς από την καθημερινή (και την πιο απλή ίσως) δραστηριότητα του, με κλάμα ακόμα και σε άσχετες στιγμές, με λεκτική επιθετικότητα, ένταση και με μείωση της όρεξης εώς και πλήρους αφαγίας.

Όταν ένας άνθρωπος διαγιγνώσκεται με καρκίνο δεν περιμένει κανείς να αντιδράσει με συναίσθημα χαράς, επομένως πολλά από τα παραπάνω δικαιολογούνται σαν μια αντίδραση στο τραυματικό γεγονός της διάγνωσης. Παρόλα αυτα, όταν αυτή η αντίδραση εμποδίζει τη θεραπεία, την επιβεβλημένη ξεκούραση και ψυχική ηρεμία που πρέπει να έχει ένας ασθενής κατά τη διάρκεια της αντιμετώπισης της ασθένειας του, θα πρέπει να παρέμβει ένας ειδικός. Το αν θα χορηγηθεί φαρμακευτική αγωγή ή θα χρειαστεί ψυχοθεραπεία αφορά την κλινική διάγνωση που θα κάνει ο ειδικός ψυχικής υγείας. Πολλές φορές χρειάζεται να γίνονται και τα δύο ταυτόχρονα, ώστε να αντιμετωπιστεί η συναισθηματική κατάσταση του ατόμου αποδοτικά και ολοκληρωμένα. Οι αγχώδεις διαταραχές και τα υποχονδριακά συμπτώματα εκφράζονται με μια εμμονή στα σωματικά συμπτώματα ή ενοχλήσεις, με τη συνεχή αναζήτηση των παρενεργειών και αντενδείξεων των φαρμάκων, με την ενασχόληση έρευνας  ιατρικών πληροφοριών στο διαδίκτυο, που μπερδεύουν ακόμα περισσότερο τους ίδιους και ταλαιπωρούν όλο το υποστηρικτικό δίκτυο του ασθενούς. Και σε αυτές τις εκδηλώσεις επίσης, επηρεάζεται ο ύπνος και η πρόσληψη τροφής.

Ο καρκίνος, από την άλλη, πολλές φορές ερμηνεύεται σαν μία νέα ευκαιρία και υπάρχει μια αναζήτηση οφέλους από τη νόσο και αλλαγής του τρόπου ζωής. Οι ασθενείς σαν να αναζητούν υποσυνείδητα έναν τρόπο να ξεφύγουν από την πίεση που μπορεί να νιώθουν, σαν να είναι η λύση τους και η ευκαιρία τους για μια αλλαγή τροχιάς που διαφορετικά δεν μπορούσαν να πραγματοποιήσουν. Επιπλέον, ο καρκίνος πολλές φορές είναι η αφορμή για την αρχή μιας ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, που αλλιώς κανείς δε θα είχε το θάρρος να την αναζητήσει, παρόλο που θα την είχε ανάγκη.

Οικείο Περιβάλλον

Τα ίδια συναισθήματα μπορεί να βιώνει και το οικείο περιβάλλον του ασθενούς, καθώς γίνεται συνοδοιπόρος στο ταξίδι αυτό του ασθενούς και φροντίζει τις ανάγκες του. Επιπλέον τα συναισθήματα άγχους, θλίψης και ενοχής αφορούν και τον ίδιο εαυτό του φροντιστή. Η κληρονομικότητα του καρκίνου (σε κάποιες μορφές του), το γεγονός ότι ο καρκίνος δεν κάνει διακρίσεις (και επομένως όλοι θα μπορούσαμε να είμαστε στη θέση του ασθενή) αλλά και η ιδέα ότι και το οικείο περιβάλλον μπορεί ενοχικά, να νιώθει ότι συμβάλλει ή προκαλεί την ασθένεια του δικού του ανθρώπου είναι λόγοι που συνδέουν το οικείο περιβάλλον με τον ασθενή ως προς τις συναισθηματικές αντιδράσεις. Στους συγγενείς του ασθενή πέφτει το συναισθηματικό φορτίο καθώς και το βαρύ αίσθημα ευθύνης για την φροντίδα αλλά και τη διασφάλιση των συνθηκών εκείνων που θα ενδυναμώσουν τη σωματική και ψυχική υγεία του ογκολογικού ασθενή. Παράλληλα, οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται και οι ίδιοι σε μια θέση, όπου χρειάζεται να ενισχυθούν ώστε να μπορέσουν και αυτοί να στηρίξουν τον άνθρωπό τους.

Θα χρειαστεί συνήθως χρόνος και υπομονή, αμοιβαίες υποχωρήσεις, ώστε οι ασθενείς και το οικείο τους περιβάλλον να βρουν την κατάλληλη ευκαιρία και να μοιραστούν όλα εκείνα που τους τρομάζουν, τους αγχώνουν, αλλά και όλα αυτά που τους ενώνουν και τους κάνουν να συνεχίζουν να παλεύουν με την ασθένεια.

Είναι σημαντικό λοιπόν να υπάρξει χώρος για τους ασθενείς, αλλά και τους οικείους τους για να εκφραστούν οι συναισθηματικές δυσκολίες που προκύπτουν λόγω της ασθένειας του καρκίνου. Η αναζήτηση ψυχολογικής υποστήριξης ή η παραπομπή των ασθενών από ειδικούς της υγείας είναι κομβικής σημασίας για την αντιμετώπιση των παραπάνω δυσκολιών που προκύπτουν από τη νόσο του καρκίνου. Αρκετές φορές, όσοι έχουν ανάγκη από ψυχολογική βοήθεια αισθάνονται ότι το να την αναζητήσουν είναι δείγμα αδυναμίας. Αντιθέτως όμως, το να βρει κανείς το σθένος να αποδεχθεί τα όρια του και τις δυσκολίες του είναι απόλυτα φυσιολογικό και αποδεικνύει τη δύναμη του και την παραδοχή μιας σκληρής πραγματικότητας που καλείται να αντιμετωπίσει. Το να μπορέσει κανείς να «πενθήσει» το δεδομένο της ζωής που ψευδαισθησιακά όλοι κρατάμε σφιχτά μέσα μας (μέχρι να προκύψει κάτι που θα κλονίσει τη βεβαιότητα αυτή) αλλά και το να μοιραστεί τις δυσκολίες και τα μη λεκτοποιημένα συναισθημάτα είναι μονόδρομος για όσους αισθάνονται προβληματισμένοι και δυσκολεμένοι στην περιπέτεια του καρκίνου.